Złoto… Pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 79. Błyszczący metal o słonecznym odcieniu żółci. Niezmienny obiekt pożądania, jeden z najlepszych wyznaczników wartości. Ten trudno dostępny, nieutleniający się pierwiastek ma niezwykłe właściwości i pochodzenie. Dlaczego uważany był za boski metal, a do dziś symbolizuje wszystko, co najwspanialsze?

O genialnym mówcy mówi się, że jest złotousty. Dziecięcy geniusz to złote dziecko. Złotą erą lub złotym wiekiem określa się czasy obfitości i szczęścia. Mitologiczni Argonauci wyprawili się po złote runo, a Trzej Królowie przynieśli Jezusowi mirrę, kadzidło i złoto. Poganie czcili złotego cielca lub złotą tarczę słoneczną. Strzał w sam środek celu to złoty strzał. Zwięzłe i celne sformułowanie to złota myśl. Złota Legenda opowiada o cudach, czystości serca i podniosłości duszy. Złote obrączki symbolizują święty węzeł małżeński, a zegarek też najlepszy jest ze złota – czas się go nie ima.

Złoto to kruszec, którego cena zachowuje się stabilnie nawet w czasie kryzysów finansowych czy politycznych. Ilość tego szlachetnego metalu jest ograniczona i nie może zostać sztucznie zwiększona. Sposób uzyskiwania syntetycznego złota jest bowiem dużo droższy niż samo złoto.

Złoto od niepamiętnych czasów kojarzone jest z władzą królewską. Właśnie dlatego mieszanina kwasu solnego i azotowego (w proporcjach 3:1), w której złoto się rozpuszcza, nazywane jest wodą królewską. Egipskie hieroglify sprzed ok. 2600 lat p.n.e. opisują króla Mitannii Tuszratta, który miał złota „więcej niż brudu w Egipcie”.

Złote artefakty

Trochę historii

Złoto jest znane przynajmniej od eneolitu, prehistorycznej epoki między epokami kamienia i brązu. Mniej więcej z tego czasu mogą pochodzić złote wyroby z wykopalisk na Bałkanach. Złote artefakty, takie jak złote gwiazdy, słońce i księżyc na wykonanym z brązu dysku z Nebry, w Europie Środkowej pojawiają się regularnie w epoce brązu.

Jednym z krajów, które najwcześniej dostrzegły wartość złota, był starożytny Egipt. Przez długi okres w historii najwięcej złota wydobywano właśnie w Egipcie i Nubii. Nazwa historycznej już krainy – Nubia – oznacza „Kraj Złota”. W samym Egipcie wydobywano ok. 1 tony złota rocznie. Egipskie wyroby z tego szlachetnego kruszcu należą do najcenniejszych artefaktów. Wystarczy wspomnieć przepiękną maskę Tutanchamona z grobowca, który w 1922 r. olśnił swoim blaskiem brytyjskiego egiptologa Howarda Cartera. Młody faraon spoczywał w trzech trumnach, z których dwie zewnętrzne wykonane były ze złoconego drewna, a wewnętrzna, ważąca 110,4 kg – ze szczerego złota. Pod wiekiem wewnętrznej trumny, bezpośrednio na mumii spoczywała słynna już złota maska. W nienaruszonym grobowcu w Dolinie Królów znaleziono również olbrzymią złotą skrzynię grobową, złote łoże i kunsztownie zdobione złote krzesło tronowe. Oparcie najpiękniejszego mebla ze skarbca grobowego Tutanchamona zdobione jest zapierającą dech w piersiach sceną z faraonem i jego żoną. Skoro grób pospiesznie chowanego faraona był wyposażony w taką ilość prawdziwych cudów złotnictwa, można sobie wyobrazić, co zawierały grobowce innych władców przez splądrowaniem.

Złote krzesło tronowe i złota maska Tutanchamona

Złoto w starożytności było metalem królów, ale i bogów. Faraonowie egipscy, a także władcy innych starożytnych krain, byli uważani za półbogów lub dosłownie – boskie wcielenia. Jednocześnie bogiem Słońca, wszelkiego ładu we Wszechświecie i stwórcą świata w Egipcie był bóg Ra (Re), przedstawiany z głową sokoła lub jastrzębia, na której tkwił złoty dysk słoneczny.

Niezwykłe właściwości złota

Złoto jest jedynym metalem, który nie rdzewieje, czyli nie reaguje z powietrzem. Nie utlenia się, więc warstwa złota nie zrobi się cieńsza pod wpływem kontaktu z tlenem. Jest również jedynym prawdziwie żółtym metalem – żółtym jak słońce. Problem koloru złota jest złożony do tego stopnia, że brakuje pełnej charakterystyki obliczeniowej tego zjawiska. Złoto odznacza się doskonałą plastycznością i ciągliwością, dzięki czemu łatwo je kuć do bardzo cienkich płatków i odlewać z niego przeróżne przedmioty, zwłaszcza jubilerskie. Z 1 grama złota można wyciągnąć drut o długości 2 km lub wykuć folię o objętości 1 m²! Złoto można kuć do tak cienkich płatków, że stają się półprzeźroczyste i zielonkawo-niebieskie – doskonale odbijają wtedy promieniowanie podczerwone. Doskonała kowalność wynika także z dużej gęstości złota, którego temperatura topnienia wynosi 1063 °C.

Komoda Allcut płatkowana ręcznie szlagmetalem w kolorze złota

Złoto jest nieszkodliwe dla człowieka, nie uczula, przeciwnie, ma nawet właściwości prozdrowotne. Jest jadalne. Złoty pył i płatki złota były używane przez szlachtę średniowiecznej Europy jako dodatek do dań i napojów. Demonstrowano w ten sposób bogactwo gospodarza. Całkiem możliwe, że ten zwyczaj związany był również z wiarą w to, że tak cenny i rzadki pierwiastek musi być dobroczynny dla zdrowia.

Skąd się wzięło złoto?

Szacuje się, że całe złoto, jakie udało się wydobyć na przestrzeni wieków, zmieściłoby się w trzech basenach olimpijskich, a 1 km³ słonej wody morskiej zawiera ok. 25 kg tego cennego kruszcu. Ludzki organizm zawiera 0,2 – 0,3 mg złota, więc można powiedzieć, że mamy w sobie ten „boski pierwiastek”. Przypuszcza się, że w jądrze ziemi wszystkich metali szlachetnych jest tak dużo, że wystarczyłoby do pokrycia jej powierzchni 4-metrową warstwą. W płaszczu ziemi złota jest jednak relatywnie mało. To, co wydobywamy może pochodzić z deszczu meteorytów, którym była bombardowana Ziemia. Naukowcy coraz częściej przychylają się do teorii, że ziemskie złoto pochodzi ze Słońca. Ten ekskluzywny metal miałby spaść „z nieba” 4 mld lat temu w wyniku zderzenia dwóch gwiazd neutronowych, gdy doszło do zjawiska zwanego kilonowa. W wyniku działania tak dużej siły na Ziemię mógłby dotrzeć „deszcz złota” i wniknąć w zewnętrzne warstwy skorupy ziemskiej. Nie można jednak stwierdzić tego z całą pewnością. Pewne jest jedno – złoto ma kolor słońca i od zarania dziejów jest ze słońcem wiązane, więc trudno wyobrazić sobie inne pochodzenie tego niezwykłego kruszcu.

Złota konsola Moderno

Złota donica GEA

Słoneczny, ponadczasowo piękny metal bogów

Złoto, dzięki swoim właściwościom chemicznym i fizycznym, ma bardzo szerokie zastosowanie. Ponieważ ma wysokie przewodnictwo elektryczne i nie rdzewieje, wykorzystywane jest do produkcji przewodów elektrycznych wysokich napięć. Elektronika to nie wszystko. Złoto wykorzystuje się również w przemyśle chemicznym, medycynie i gastronomii. Najciekawsze zastosowania złoto zawdzięcza jednak swoim walorom estetycznym.

Niezaprzeczalny i wręcz niedyskretny urok złota czyni je idealnym materiałem zdobniczym. W zależności od rodzaju stopu (z dodatkami miedzi, srebra lub niklu), w zdobnictwie występuje w trzech podstawowych kolorach – żółtym, białym i różowym. Rosyjskie złoto ma czerwonawy kolor. Również czerwony odcień szkła rubinowego uzyskiwany jest przez domieszki złota. Ze złota produkuje się przede wszystkim biżuterię, ale i bardzo ekskluzywne przedmioty codziennego użytku. Złotem zdobi się meble, ramy luster i obrazów, porcelanę i wiele innych elementów.

Żółte, białe i różowe złoto

W niepewnych czasach wartość złota rośnie. Z mody złoto nie wychodzi nigdy. Należy do szlachetnej, ponadczasowej klasyki. Idealnie sprawdza się w stylu glamour. Zdobione złotem lub szlagmetalem meble świadczą o prestiżu, zamożności i klasie ich właścicieli. Nawet najnowocześniejsze formy, często bardzo uproszczone i surowe, wyglądają olśniewająco wykończone złotem w różnych odcieniach. Ale to przecież nic dziwnego, w końcu “złoto jest ciałem bogów”, jak twierdzili starożytni Egipcjanie!