Złoto… Pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 79. Błyszczący metal o słonecznym odcieniu żółci. Niezmienny obiekt pożądania, jeden z najlepszych wyznaczników wartości. Ten trudno dostępny, nieutleniający się pierwiastek ma niezwykłe właściwości i pochodzenie. Dlaczego uważany był za boski metal, a do dziś symbolizuje wszystko, co najwspanialsze?

O genialnym mówcy mówi się, że jest złotousty. Dziecięcy geniusz to złote dziecko. Złotą erą lub złotym wiekiem określa się czasy obfitości i szczęścia. Mitologiczni Argonauci wyprawili się po złote runo, a Trzej Królowie przynieśli Jezusowi mirrę, kadzidło i złoto. Poganie czcili złotego cielca lub złotą tarczę słoneczną. Strzał w sam środek celu to złoty strzał. Zwięzłe i celne sformułowanie to złota myśl. Złota Legenda opowiada o cudach, czystości serca i podniosłości duszy. Złote obrączki symbolizują święty węzeł małżeński, a zegarek też najlepszy jest ze złota – czas się go nie ima.

Złoto to kruszec, którego cena zachowuje się stabilnie nawet w czasie kryzysów finansowych czy politycznych. Ilość tego szlachetnego metalu jest ograniczona i nie może zostać sztucznie zwiększona. Sposób uzyskiwania syntetycznego złota jest bowiem dużo droższy, niż samo złoto.

Złoto od niepamiętnych czasów kojarzone jest z władzą królewską. Właśnie dlatego mieszanina kwasu solnego i azotowego (w proporcjach 3:1), w której złoto się rozpuszcza, nazywane jest wodą królewską. Egipskie hieroglify sprzed ok. 2600 lat p.n.e. opisują króla Mitannii Tuszratta, który miał złota „więcej niż brudu w Egipcie”.

Trochę historii

Złoto jest znane przynajmniej od eneolitu, prehistorycznej epoki między epokami kamienia i brązu. Mniej więcej z tego czasu mogą pochodzić złote wyroby z wykopalisk na Bałkanach. Złote artefakty, takie jak złote gwiazdy, słońce i księżyc na wykonanym z brązu dysku z Nebry, w Europie Środkowej pojawiają się regularnie w epoce brązu.

Jednym z krajów, które najwcześniej dostrzegły wartość złota, był starożytny Egipt. Przez długi okres w historii najwięcej złota wydobywano właśnie w Egipcie i Nubii. Nazwa historycznej już krainy – Nubia – oznacza „Kraj Złota”. W samym Egipcie wydobywano ok. 1 tony złota rocznie. Egipskie wyroby z tego szlachetnego kruszcu należą do najcenniejszych artefaktów. Wystarczy wspomnieć przepiękną maskę Tutanchamona z grobowca, który w 1922 r. olśnił swoim blaskiem brytyjskiego egiptologa Howarda Cartera. Młody faraon spoczywał w trzech trumnach, z których dwie zewnętrzne wykonane były ze złoconego drewna, a wewnętrzna, ważąca 110,4 kg – ze szczerego złota. Pod wiekiem wewnętrznej trumny, bezpośrednio na mumii spoczywała słynna już złota maska. W nienaruszonym grobowcu w Dolinie Królów znaleziono również olbrzymią złotą skrzynię grobową, złote łoże i kunsztownie zdobione złote krzesło tronowe. Oparcie najpiękniejszego mebla ze skarbca grobowego Tutanchamona zdobione jest zapierającą dech w piersiach sceną z faraonem i jego żoną. Skoro grób pospiesznie chowanego faraona był wyposażony w taką ilość prawdziwych cudów złotnictwa, można sobie wyobrazić, co zawierały grobowce innych władców przez splądrowaniem.

Złoto w starożytności było metalem królów, ale i bogów. Faraonowie egipscy, a także władcy innych starożytnych krain, byli uważani za półbogów lub dosłownie – boskie wcielenia. Jednocześnie bogiem Słońca, wszelkiego ładu we Wszechświecie i stwórcą świata w Egipcie był bóg Ra (Re), przedstawiany z głową sokoła lub jastrzębia, na której tkwił złoty dysk słoneczny.

Niezwykłe właściwości złota

Złoto jest jedynym metalem, który nie rdzewieje, czyli nie reaguje z powietrzem. Nie utlenia się, więc warstwa złota nie zrobi się cieńsza pod wpływem kontaktu z tlenem. Jest również jedynym prawdziwie żółtym metalem – żółtym jak słońce. Problem koloru złota jest złożony do tego stopnia, że brakuje pełnej charakterystyki obliczeniowej tego zjawiska. Złoto odznacza się doskonałą plastycznością i ciągliwością, dzięki czemu łatwo je kuć do bardzo cienkich płatków i odlewać z niego przeróżne przedmioty, zwłaszcza jubilerskie. Z 1 grama złota można wyciągnąć drut o długości 2 km lub wykuć folię o objętości 1 m²! Złoto można kuć do tak cienkich płatków, że stają się półprzeźroczyste i zielonkawo-niebieskie – doskonale odbijają wtedy promieniowanie podczerwone. Doskonała kowalność wynika także z dużej gęstości złota, którego temperatura topnienia wynosi 1063 °C.

Komoda Allcut płatkowana ręcznie szlagmetalem w kolorze złota

Złoto jest nieszkodliwe dla człowieka, nie uczula, przeciwnie, ma nawet właściwości prozdrowotne. Jest jadalne. Złoty pył i płatki złota były używane przez szlachtę średniowiecznej Europy jako dodatek do dań i napojów. Demonstrowano w ten sposób bogactwo gospodarza. Całkiem możliwe, że ten zwyczaj związany był również z wiarą w to, że tak cenny i rzadki pierwiastek musi być dobroczynny dla zdrowia.

Skąd się wzięło złoto?

Szacuje się, że całe złoto, jakie udało się wydobyć na przestrzeni wieków, zmieściłoby się w trzech basenach olimpijskich, a 1 km³ słonej wody morskiej zawiera ok. 25 kg tego cennego kruszcu. Ludzki organizm zawiera 0,2 – 0,3 mg złota, więc można powiedzieć, że mamy w sobie ten „boski pierwiastek”. Przypuszcza się, że w jądrze ziemi wszystkich metali szlachetnych jest tak dużo, że wystarczyłoby do pokrycia jej powierzchni 4-metrową warstwą. W płaszczu ziemi złota jest jednak relatywnie mało. To, co wydobywamy, może pochodzić z deszczu meteorytów, którym była bombardowana Ziemia. Naukowcy coraz częściej przychylają się do teorii, że ziemskie złoto pochodzi ze Słońca. Ten ekskluzywny metal miałby spaść „z nieba” 4 mld lat temu w wyniku zderzenia dwóch gwiazd neutronowych, gdy doszło do zjawiska zwanego kilonowa. W wyniku działania tak dużej siły na Ziemię mógłby dotrzeć „deszcz złota” i wniknąć w zewnętrzne warstwy skorupy ziemskiej. Nie można jednak stwierdzić tego z całą pewnością. Pewne jest jedno – złoto ma kolor słońca i od zarania dziejów jest ze słońcem wiązane, więc trudno wyobrazić sobie inne pochodzenie tego niezwykłego kruszcu.

Słoneczny, ponadczasowo piękny metal bogów

Złoto, dzięki swoim właściwościom chemicznym i fizycznym, ma bardzo szerokie zastosowanie. Ponieważ ma wysokie przewodnictwo elektryczne i nie rdzewieje, wykorzystywane jest do produkcji przewodów elektrycznych wysokich napięć. Elektronika to nie wszystko. Złoto wykorzystuje się również w przemyśle chemicznym, medycynie i gastronomii. Najciekawsze zastosowania złoto zawdzięcza jednak swoim walorom estetycznym.

Niezaprzeczalny i wręcz niedyskretny urok złota czyni je idealnym materiałem zdobniczym. W zależności od rodzaju stopu (z dodatkami miedzi, srebra lub niklu), w zdobnictwie występuje w trzech podstawowych kolorach – żółtym, białym i różowym. Rosyjskie złoto ma czerwonawy kolor. Również czerwony odcień szkła rubinowego uzyskiwany jest przez domieszki złota. Ze złota produkuje się przede wszystkim biżuterię, ale i bardzo ekskluzywne przedmioty codziennego użytku. Złotem zdobi się meble, ramy luster i obrazów, porcelanę i wiele innych elementów.

W niepewnych czasach wartość złota rośnie. Z mody złoto nie wychodzi nigdy. Należy do szlachetnej, ponadczasowej klasyki. Idealnie sprawdza się w stylu glamour. Zdobione złotem lub szlagmetalem meble świadczą o prestiżu, zamożności i klasie ich właścicieli. Nawet najnowocześniejsze formy, często bardzo uproszczone i surowe, wyglądają olśniewająco wykończone złotem w różnych odcieniach. Ale to przecież nic dziwnego, w końcu “złoto jest ciałem bogów”, jak twierdzili starożytni Egipcjanie!